Unvansız Məktub

      Bir postaçı qapımı çalır. qapını açıram, əlində bir məktub, təmbrlərinə baxıram tanış birləri, mənim xatirəm olan birləri. paketin içində təmirlənmişlərin məktubları. təmirlənmədən öncə yazmışlar demə. təmirlər dəyişmədən öncə.

       Sözlərində, yaxınlarda təmirlənə biləcəklərindən söz açmışlar. məktubu cavablayım deyə, yazmağa başlıram. olub düşənlərin bütütnündən qısacıq açıqlama verirəm. çalışıram namə kiçik olsun, oxumaqdan çiygiməsinlər. onlar gedəli bir il ola-olmaya. yazıya gələnlər qurtulmaq bilmir. qısacıq yazım, uzun yazı olur. yadıma düşür, necə olsa onların vaqtı bizlərdən çox olar. biz hər nəyə tələsirik, onlar isə tələsmənin daşın atıblar.

      Yazı bitir, qabına qoyulur. öz təmirlərindən axtarıram, hər yeri ələk-vələk eliyirəm. tanıyanlara tapşırıram, onların təmirlərindən mənə tapsalar, neçə olsa mənə alıb yollasınlar. kimsədən xəbər çıxmır. birləri önəmsəmir, önəmsəyənlər də tapanmırlar. qərar verməliyəm gecikmədən. bazarda olan təmirlərdən alıb, üştlərinə onların fotoların yapışdıram. məktubun unvanına baxıram, yollayanlardan ad yoxdur. postdan soraxlaşıram, onlar deyirlər belə bir iş olamaz. kağazı paketdən çıxarıram, yolladıqları paketlə birlikdə qab eliyib duvara asıram. özüm ki çox bəyənmişəm, tam istədiyim kimi olub.
       Xanım gəlir qabı görəndə, gülür. boş qab nədir asıbsan duvara. ,ama nə gözəl qabdır, xanım deyir. evə qonaq çağırıram, gələn gəlir, xanım deyəni deyir. kimsəyə heç nəyi inandırmağa çalışmıram. bir daha postaçının yolunu gözləyirəm, bizə məktub gətirmək üçün. ancaq bilmirəm yeni unvanımızı bilirlər, yoxsa yox.

DANILAN DIL, YANDIRILAN KİTABLAR

       1325 - ci günəş ili, 1324 - ci günəş ilinə tay Azərbaycanın tarixində qabarıq formada yerləşir. Bu bir il boyunda sürən iki ilin arasında yerləşən olay, bölgənin geçmişi ilə gələcəyini qovuşduran bir il oldu. Başlanışı, Azərbaycan-ın yersiz haqlarının tapdalanmasının önünə almaq, bitişi isə, yersiz tapdalanmaların uluslararası rəsmiləşmiş bir don geyindirmə idi. Azərbaycan-da istəklər başqa bir siyasi don geyməyinə baxmayaraq, ilk görüşdə Azərbaycanlıların əldən getmə durumunda olan haqlarına bir təpgi idi. Ancaq dərin baxa bilsək Azərbaycanlıların haqlarına təpgi, ölkədə olan millətlərin, keçmişdən yaranan işbirliklərinin nifrət yaranmadan sürə bilmək qarantısı idi. Bu sözə bəlkə indi də inananlar barmaq sayında belə olmayalar, ancaq yaxın gələcək olmasa da sonunda çatacaqlar. O son çox gec olacaq, bəlkə belə gec olub dir da deyə bilərəm.

 

            1234 - ci il Azərbaycanın nə hər yeri, nə də ki Azərbaycanlıların bütünlüyü qatılmadılar. ancaq bütün ölkənin başkəndı olmadan, bütün ölkənin siyasi mərkəzləri olan təbriz şəhərində yarandığı üçün, Azərbaycan-ın bütün adına yarandı. Belə bir yaranışın bütün nədənlərini açıqlamaq bu qısa yazıda olmaz. Ancaq ən etgili bir nədəni türkü dili idi. Türkü dili geçmişdən divan dili olmadan, bütün ölkənin birinci dili sayılırdı. ona görə, bu dil öz gücülə, başqa bir dilləri basqıya basmadan yaşayırdı.  Belə bir yanaşma türk dilinin özündən asılı idi, yoxsa danışanlarından, bilmirəm. Əlimizə çatanlar, İslam dünyasının başqa dillilərilə millətlərinin Türk dillilər hakim olan  yerlərdə Türklər-lə birgə gəlişmələrini görsədir. Bu gəlişmə, təkcə İslam dillərinə yox, bəlkə başqa dinlərin dillərini də qapsayırdı. Belə bir yanaşmanı, indi, gəlişmiş avrupa kökənli yerlərdə görə bilsk, ən azı iki yüz il öncə biz Azərbaycanda yerinə düşmüş idi.

 

         Belə bir tütümü olan millət, birligi sağlaya bilər. Güclər meydanı olan dünyada , güc qazanmaq istəyənlər, birlik yarada bilib, gücləri bir güc altında birləşdirə bilən gücü yox etməyə çalışarlar. Azərbaycanlılar üçün də onlar, bilmədən bildigi vaqtlar da inanmadan belə, bir yanaşmalar üz verdi. Azərbaycanlıları özlərinə özgələşdirmklə bu iş yerinə otura bilərdi. Azərbaycanlıları özlərinə özgələşdirməyin ilk və təməl addımı Türk dilinin qol-qanadını sindirib, yazıb-oxumağının önünü alıb, düşünənlərinin düşüncələrinə başqa bir yön vermək ola bilərdi. Dilə təkcə bir ilgi aracı kimi baxsaq, bəlkə çox sorunlu görməyək. Ancaq bir düşüncə tərzinin qaynağı kimi baxsaq, hər nə dəyişir.

 

          1324 - ci ilin istklərinin başında, basqıda olan Türkü dilinin, rəsmiləşib oxullarla birlikdə bütün yerlərdə basqıya uğramadan işlənilməyi durmuşdu. "Firqənin başçıları bunu düşünrdülər, yoxsa o günkü Azərbaycan toplumunun toplo istəyidimi? " sorğusuna bu olayları araşdıranlar cavab tapmalıdırlar. Azərbaycanlılar yaşayan yerlərin bir bölümündə bir illik rəsmi olan dil, ondan sonra yasaq dil olmağına baxmayaraq 50 illik Türkcə yazarları yetişdirə bildi.

         

         Azərbaycanlıları yenik duruma salan düşüncə yiyələri, 1325-ci ildə hər nədən çox onun dilini hədəf aldılar. Türkü dilində olan bütün kitablar, yandırılıdı. Yananlar təkcə kitab olmadı bəlkə o günkü Azərbaycanlılıq düşüncəsi də yandı. Türkcə oxuyub yazıb-pozmaq yasaq olan Azərbaycanlılar, zaman sürəsində Farsca, Rusca, İngiliscə, Fıransaca, ərəbcə... yazılara, yazılarda olan görüşlərə, dünya görüşlərinə, düşüncə tərzlərinə, yaşam tərzlərinə alışdılar. Bir ömür özgələşn Azərbaycanlı öz güvənini itirib, yenidən öz güvən axtarmağa, alışdığı dillərdə olan qaynaqlara dayandı. Bu dayanma hələ də sürür. Azərbaycanı düşünüb, Azərbaycanlıları düşünüb , Türk dilinə özünü vürğün görsədib, "Türk dilində mədrəsə-olmalıdır hər kəsə", şuarını verən, yazıları oxulsun deyə, yaxşı yaza bilsin deyə, yazıları yaxşı alınsın deyə, 76 il bundan öncə başlanmış dil yasaqlığını istəmədən sürdümədə dirlər. çox sevənləri, Türkü dili yazılsın deyə İstanbul Türkcəni, orda olan düşüncəni, dünya görüşünü Azərbaycanlılar üçün, pay verirlər. Hər dili öyrənmək öz yerində faydalı olduğunu nəzərdə tutmaqla birgə İstanbul Türkcəsinin öz Türkümüzlə çox yaxın olub,  təkcə bir az fərqli olduğunu nəzərdə alaraq, başlanışda onun dilimizin öyrnməyinə çox faydalı görməyimə baxmayaraq, orda olan düşüncə, dünya görüşünü Azərbaycanlılar üçün olmadığını düşünürəm.

         

       Axırda artırmalıyam, hər bir dil, öz alanında yoğrulur. Öz dilimizi yoğrultmaq üçün, bu dilin alanını genişləndirməliyik. Bu da, bu dili önəmsəməyib , yazıb-yaratmadan olası deyil.

80 İL HEKAYƏMİZ

     " 80 ıl hikayə miz " , Güney Azərbaycan hekayə antolojisi dir. Yazarı, Həmid Rüsətmi ( Həmid Arğış ) , tanınmış hekayə yazarı dir. Həmid Güney Azərbaycanın nəsrinin yeni dönminin, ilkin yazarlarından sayılır. Həmidi tanımayanlar , onu özündən bir nəsil böyük yaşda sanırlar. Həmid 1976 Xoy doğumlu dır.   

 

 

     Bu kitabın 452 səhifəsi vardır. kitabın qabığının tərhinin gözəlliyi ilk baxışda gözə çarpır. Qabıq, kitabın içərisini göstərə bilib-bilmədiyinə grafıkdən başı çıxanlar nəzər verməli dirlər. Kitabın tanıtım səhfəsi yaxşı düzənlənmiyib.

    Tanıtımından həmən sonra , kitabın başlıqları yer alır. Yazıçı başlıqları iki yerə bölüb. birinci bölümdə; ön sözləri, ikinci bölümdə isə yazarların listəsilə öykülərin adları və sonunda qaynaqlar yerlşdirib dir.

  

      yazıçı kitaba iki baş söz yazıb: birincisi, " bir neçə söz " ünvanında bu kitabın necə toplanmasına işarə edib dir. Yazıçının yazdığına görə, kitabın başlanışı 1373-ci günəş ilində(1992-3 ) olub , 1386-ci günəş ilində(2005 sona çatmışımş ki yazıçının tutuqlandı vaqt bilgi sayarıla birlikdə gedər gəlməzə gedib dir. Kitabın yenidən toplaması bu günə dək ozanıb dır. Yazıçının ilk ön sözündə qaynaq qitliği qabardırılıb. ikinci ön sözü,  " Ədəbiyat , Hekayə ədəbiyatı və hekayə ədəbiyatımızın tarixinə bir baxış " başlığında bir yazı dir. İlk öncə ədəbiyatın nə olduğunu, sonra ədəbiyatın çeşitlərini , hekayəni, öykünü dünyada tanınmış yazarların dilindən açıqlayıb dır. yazının ardında nəsrin güneydə necə ayaq tutduğunüu, tarixsəl gedişindən söz açıb dir. yazıçının yazdığına görə "milli hökümət" dönmində Güneydə yazılar pişginləşib ayaq tutublar. ikinci etgili dönəm 1357 -ci inqilab(1978) dönəmində üz verib dir. türkü dili yenidən yayılmaq imkanı tapıb, bu dildə dərgilər, kitablar ışıq üzü görüblər. Üçüncü etgili dönəm , 1376 -ci ildən başlanıb, günügündən yeni adamları yetişdirib. genəl ilgilərin genişlənmə aracları, yazıçıların imkanlarına artırıb dir.

 

     kitab , 1380-ci(2001) ilə dək kitabları, əsərləri yayılan yazıçılara ayiddır. Arğış, kitabın bu bölümündə taxma adların sorun yaratdıqlarına toxunub, taxma adların, doğma adını tapmaq necə çətin olduğunu vurğuluyub dır. taxma adların , o dönəmlərdə etgilərini də gözdə qaçırmayıb.   

             

       Kitabın ön sözləri, özəlüyündə, bilgi verən bölüm dir. ön sözünü oxumaqla, necə durumda olduğumuz görə bilirik.      Kitabın təməl bölümündə 39 Güneyli yazarın bıyografisilə birlikdə hərəsindən ən azı bir öykü, ən çüxü iki öykü gətirilib dir. Yazarların bir çox qismi tanınmışlar dır. aralarında bizim nəslə tanış olmayan kimsələri də tapmaq olur. Makılı Abbas Pənahi, Qəhrəman Qəhrəmanzadə, Məhəmmədluye Abbası, Bəylər Hayili , Məhəmmədrza Afiyət, Firüz Sadıqzadə dadrəs, Əlif. Nuranlı , Ə. Urmulu , C. Miyandablı, Məhəmməd Qazi, Ə.Ağ Çaylı... kimi yazıçıları tanıtdırır. Onlarla birlikdə tanınmış yazarlarımız  "M. Mişovlu, Həbib Sahir , Əliqulu Katibi , Səməd Bəhrəngi, Mərziyə Əhmədi, İsmayıl Hadı, Nasir Mənzuri, Heydər Abası (Barışmaz)... kimi yazıçılardan örnəklər gətiribdir.

    

   Kitabın son bölülümü, qaynaqlar bölümü dir. Kitabın ən yoxsul bölümü, elə bu bölüm dir. bu kitab Güney Azərbaycanın genəlliklə, nəsr tarixində, özəlliklə hekayə tarixində iz qoyan bir kitab dir. kitabın bütün dəyərləri birlikdə axsaqlıqları da vardır. Ancaq bu axsaqlıqlar kitabın bütünlüyünün qarşısında gözə gəlməzdilər. belə bir kitabların yazılıb yayılmasını yeri, hər zaman boş görünüb. Kitabın başqa vurğulanacaq dəyəri ,  Arğışın,  tanıtdırdığı yazıçıların yazdıqlarını olduqları kimi , əl dəyilmədən gətirməsi dir.  

" Türkcədə felin qavramsal qurumu" adlı kitab yayınlandı

   Ustad Nasır Mənzuri-nin Ağız Lövhələri sıra kitablarından "Türkcədə felin qavramsal qurumu" adlı kitabı yayınlandı.

    Kitab 232 varaqda, ön bölüm, bir başlanışı içərir. bu kitabda Nasır Mənzurı-nin keçmişdə yayımdığı "Səs qavramı" ardında türkcə fellərin qavramsal qurmlarını araşdırıb. Türk dilinin teorik araşdırması mən bilən az olub. Araşdırmaların içində belə bir yanaşma dünyada birinci dönə olaraq ortaya qoyulur. Araşdırmanın "Anlayış elmi "-nə ( COGNITIVE SCIENCE ) önəmli olduğu vurğulanılır.

   Kitab yazıçının öz adıla nəşr olunub. Kitabـın dili farsca dir. kitabın sonunda türkcə ( latın əlıfbasıla ), inəglizcə açıqlama verilib. Dil dığdığaları olanlara (bütün dillərdə) bu kitabın oxumağı önərilir. Kitabda dünyanın nisbiliklə açıqlanması, firaktal qurumuna dayanaraq faktlar verilib.
kitabın qabığının tərrahı, sayın Məhıar Əlizadə dir.
 Kitabın satış yeri: Tehran , İnqılab Meydanı, Qüzey Kargr xiyavanı, Firuz Pasajı, Əndişə No Yayın evi.

Kəbimək

    "kəbin", sözcüyünü hər kəs bir cür yozur(tərsə yormaq). hər kəsin beyninə nə gəlir, dilinə gətirib, nuqtalandırı. hər kəs beynindəkin deyə bilər, ancaq beynindəkini kəsinləşdirib, dondurub, ona tay görmüyənlərə dişinin dibindən qurtulanı demək, ədbli olsa deyilənləri öz içinə salıb, özündə deməyə haqqi yox dır. kəsinləşənlərin üstündə dayanılsaydı dünya, olduğu kimi qalıb irəliləməzdi. 

    "kəbin"-i "kabın" (bu kəlmənin nə zamandan işlənilməyin nəzərə alın!) görənlər çox olub dir. biri gəlib bir söz yazıb, başqaları ona dayanaraq dediklərini qanıtlayıblar. "kəbin" sözcüyü o qədər də maraqlandırmamışdı məni, ancaq "kəbimək" sözcüyünü eşidəndə hər nə dəyişildi. Germililərin (Germi; Ərdəbilin yaxınlığında Muğan bölgəsində yerləşir) biri kəbiməyi danışığında işlətdi, nə anlamda olduğunu suruşanda "qorumaq" anlamında olduğunu dedi. belə bir anlam daşımağı, keçilməz idi. 

   "kəbin" ad olaraq bizdə varıdı. "kəbin" quruluşunda "gəlin" sözcüyü varımız dır. bu adın feli də işlənirmiş. kimsə niyə görməmişdi, bilmirəm! . bu gözəllikdə anlam daşıya bilən sözcüyü, başqalarına pay vermək yaxşı düşmür. 

   türklər yaşayan yerlərin , sözcüklərini toplamaq hər bir dilsevənin görəvi dir. başardıqca gələcəyə sözdağarcığımızı doldurmalıyıq. sözlər, dilin, varlığın, düşüncənin açarıdırlar. açarlarla açanmasaq da, açarları kəbiyib saxlamalıyıq.