Bayram gəlir çatır, hər il də tikrarlanır. Azərbaycan-dan başlanalaraq, dünyanın çox yerlərinə bayram yayılıb. hər yerin yerli adamlarına uyğun bayram dəblərini görmək olur. bir sıra yerlərdə bu dəblər ağır, başqalarında bir az yumuşaq olur.
İnsanlar bir az özlərin aydın fikir, hiss etdikdə "bu dəblər keçmişinki dirlər" deyərək özlərini modern göstərmək üçün, bütün Bayram dəblərini özlərindən sildirməyə çalışırlar. bayram dəblərini vurğuladıqda təkcə o dəbləri yozurlar, çox büyük atdım atdıqda bir yazı yazırlar, bir rəsim çəkirlər inana bilmədikləri bir olayı necə yozub, yorub, naxışlıyırlar allah bilir!!
Həlbət yazı yazıb, naxış çəkənlər çox da yaxşı iş görürlər, ancaq bu dəyərləri özləri yaşaya bilsələr yazıları, naxışları artıqraq cana yatar.
Vurğulamalıyam, bir dəb yaşamasa, zaman sürəsində aradan gedib, təkcə xatirəsi qalar. sonra birləri də tapılıb onları yenidən qurmaq istəiyəndə bu istəmək yaramaz. yaradıqda ənəşuş yarar. hər nə tərsə yerinə oturub, yenidən quran çalışar beyninədə olanı dəb yerinə, millətə versin. görün verdiyi nə çıxıar!? yerin alar, xalqa işlər, xalq ışlədərmi!? neçə il yaşarmı ?! əlbət yarayıb, yaramadığını mən qərar verə bilmərəm, ancaq yaşadığımız illərin təcrübhsi bünün tərsini gösədir. demək olar yaşayan hər bir əsər xalqın yararlandığı olayların axınında olsa o yerinə oturar.
Haçandan yaranmağı bilinməyənlə neçə min illərdən qalan dəblərin və kimin yaratdığı bəlli olmayan dəbləri açıqlamaq bu asanlıqla olmaz. millətlərin uzun zamanlarda oluşdurduqları dəblər, zaman sürəsində tapdalanıb, yontalıb çoxlu donlara girib, aşamaları aşdırıb bizə gəlib çatıb. bu dəblərdə din, əfsanə, üstürə, elm, xürafə və . . . . yaşayır.
Dəblərin hansı yeri hansı donu geydiyini bilmək daha çətin dir. bir sıra dəblərin, nədənin bilmədiyimizdə onu silib qırağa qoymaq büyük yanlışlıq dir. "Levi İştravsın" Güney Amrıkanın yerli xalqlarının arasında apardığı araşdırmalarda, keçmişdən qalan yaşam tərzlərində ayın düşüncə(mithical thought) yaşadığını vurğuluyur;
Bugün burda olan bilgilər onu çözə bilmədikləri üçün onları geri qalmış düşüncə adlandırırlar. belə adlandırmağın təkcə nədəni bir yönlü baxışlar dir.
Bayramdan uzaq düşmüyəlim, yer dolanır, günə yaxınlaşır, yer qızır lütlənir, hər nə var içində eşigə tükür, bir şey qalmadıqda sozalır, saralır gündən uzaqlaşır, lütləşdiginə görə ağ don geyir, yer donur, bir daha günə yaxınlaşmaq istədikdə bayram olur.
QIş bütün qışlığıla başa çatdıqda yerin canlanmasının xəbəri, bayrama bir ay qalmışdan yer göyü bürüyür. bu olayı qutlamaq, belə bir durumu yaşayan yerlərdə yaşanar, yaşamadıqda düşünüb yaşada bilməz. dəblər yaşamda olan dəyərləri abardıb saxlamaq üçün oluşublar.
Od-un dəyərini soyuqda yaşayan insanlar bilər. keçmiş zamanlar ocaqlarının söndüyündə yenidən odu yandırmaq çətin olar. bu çətinlik qışda iki qat artar. bəlkə də onların hayatlarının sonuna apara. elə ona görə də ocaq qutsal bir anlam tapır.
Zumarın sona çatdığıla birgə qışın qarqışından qurtulub bir il daha yaşamaq imkanı tapan insanlar təkcə bayram adını belə bir olaya verə bilərdilər. verdilər. bayramı düşündükdə hər nə yenidən doğulur yenidən başlanır. hər nəyi yenidən başlamağa neynəməliyik, bu sevinci bütün insanlarla paylaşmalıyıq. qar-la qış aramıza ara saldığı insanları izləyib tapmalıyıq. diri qaldıqlarına sevinib, ölənləri xatırlayıb, hayatı olduğu kimi yaşamalıyıq.
Bayram özü hər nəyi deyir. hər bir başqa olayın əzizəmhəsinin başqa adı olmalı dir. quyruq doğur, sunay olur, halay çəkilir halay puzan oyanır, gündüz daralır, gecə uzanıb, çilləsinə çatır.
Kosalar yola düşür, kiçik çillə gəlir, bayram yeli əsir ( və`də yeli ), son ayın çərşənbələri süvşdürülür, axır çərşənbə keçir bayram gəlir, il dönür. bayram sufraları açılır. bərəkətlərdən yeddisi sufralara qoyulur . hər kəs tapa bildigi, bərəkətlərlə sufrasını bəzəyir.
Bərkətlərin yeddisi :
1 - Torpaq bərəkti: Qovurqa, Buğda, Torpaq
2 - Sü bərəkəti: Balıq, Sü
3 - Ağac bərəkəti: Alma , İdə , Girdəkan(Cəviz) . . .
4 - Mənəvi Göy bərəkəti: Quran
5 - Alış-Veriş bərəkəti : Pül , Sikkə
6 - Heyvan bərəkəti: Yumurta
7 - Göyərməyin bərəkəti: Göy Becərtmək
İslam gəlməmişdən öncə bayram təkcə elə il bayramına deyilirdi. ancaq islam gəldikdən sonra daha iki olaya bayram adı verildi: Qurban bayramı , Fitir bayramı. bu iki bayramda da yenilənmək olur. mənəvi yenilənmək. içəridən pislikləri arıtlamaq bayramı. bayram tək deyildigində bilinir il bayramı dir, qurban bayramıla fitir bayramını dedikdə qurban la fitiri gətiririk. qum qədir də seyidlərin bayramı adlanır. keçmişədən qalan dəblər din gəldikdə aradan getməyib təzə don geyir. dinilə uyğunlaşır.
Sonunda artırmalıyam bərkətlərdən yeddisi `
Nasir Mənzurı`-nın Dilmac dərgisinin 34-ci sayısında çap olduğu ayın düşüncə mətləbindən alınıb.
Bayramız mubark olsun .
Yumurtaları qırmızı buyayın. qırmızı balıqda yaddan çıxmasın. quvurqaya da töv verin. idə, qırmızı alma, göyərtmiş göyün qırmızı qurşağı da yaddan çıxmasın. əlizə xına da qoyun qırmızısı buyanmış yumurtaya çalır. yumurtaları düşün mən gəldim.
