Dilə yanaşanlar təkcə, fılosoflar, dilçilər, toplum bilimadamları, siyasətçilər olmuyublar. din nəbiləri də dilə yanaşıblar. yetişdirildikləri toplumların dilləri, allahın təkcə sunduğu dil kimi tanıtdırılmayıblar. tam tərsinə, dinlərin bütünlüyündə dillərin fərqli olduqlarını nəzərə alınaraq heç bir dil üstün tütülmüyüb (sözdə dəmokurası bağıranlar " üçüncü dünya dəmokurasısı " , hələ bu məseləyə ürəkdən inanmayıblar ).
Bu arada nəbilər olan toplumların dilləri, onların gətirdikləri kitabların dili olduğu üçün, qutsallıq qazanıblar. bu qutsallığı dini alanlar o dillərə qazanıblar. nəbilər bu qutsallığı vurğulamaıyblar. onlar bütün dilləri, tanrının insanlara verdikləri pay biliblər.
Toplumlarda, iki kimlik hər nədən çox etgili olub dır. birincisi dini kimlik, ikincisi milli kimlik ( milli yeni yaranma olduğuna görə, toplumun birliyini sağlayan kimlik destək yaxşı olar) olub. keçmişdə dini kimlik lap çox etgiləyən kimlik olub. ola bilsin son iki yüz ildə dini kimlik, yerini milli kimliklə dəyişsin, ancaq hələ də var dini kimliyin etgili olduğunu görə bilirik. milli kimliklər sonradan çizildikləri üçün, fərqli açılardan fərqli təriflənirlər. daha doğrusu durumla asılı dəyşdirilirlər.
Bu arada toplumların vətəndaşlıq kimlikləri dəyişilirsə, ancaq dil, dinləri dəyişmirlər (dəyişiklər nəzərə gəlmirlər, dəyişikləri yüzillər bilindirir). vətəndaşlıqlar yeni kimlik tərifləməkləri zorla yeridirlər. yeni yaranan kimliyə, tanrı qutsallığı bağışlayırlar. yeni yaratma qutsallıqlar insanların aralarında keçici olaraq yaranır. gərəkdirənlər bitəndən sonra bütün təriflənənlər pozulurlar. insanlığa qalan bir böllü günah olur (Stalin, Hitlər lə yandaşlarına tay kimsələri məndən çox saya bilərsiz).
Bir zaman savet rəjimi(soviet union), orda yaşayan bütün millətlərə yeni bir kimlik tərifləməyə çalışdı. bu kimlikdə bir nəsil bütünlüklə doğulub ölsələr də, sonunda çökməli oldu.
Yeni yaranan kimliklərin biri də, Hind yarımadasında yarandı. bir ömür bir yerdə yaşayanlar özəlrini yenidən yaşatmaq üçün, inəglislə savaşdılar. bir kimlik qazandılar. bu kimlik iki kimliyə çevrildi. biri musluman, biri hindli. muslumanlar iki dəstəyə bölünürdülər. ordu dillilərlə, bəngal dillilər. ordu dillilər yeni yaranmış vətəndaşlığı ordu kimliyi üzərində qururdular. bu birliyə ( ordu dili əsasında birliyə ) əngəl olan kimliyi yenmək zorunda qalırdılar.
Bəngalların dilləri, özlərinə yaxın bildikləri toplum tərəfindən ( ingilislilər heç olmasa o onları kökdən silmirdilər) bütünlükələ hədələnirdi. ona görə də onlar yenidən özlərini tərifləmək zorunda qaldılar. bəngallar bu dönə dillərini saxlamaq üçün, savaşdılar. dillərilə birlikdə yeni devlət-milləti yaratdılar. onlar ana dilinin dünyaya önəmsətdirdilər. bütün dillər ana dil olduqları üçün yaşamalıdırlar. yasaqlanmamalıdırlar. belə yasaqlanmalar təkcə üçüncü dünya ölkələrində indilikədə yaşayır.
Bizim dilimiz də, əlli ildən artıq toplum arası danışıb-yazmaq imkanından rəsmi yasaqlandıqdan sonra, yasağı rəsmi olaraq qaldırılsa da, ancaq qeyr rəsmi olaraq yasaqlanılır. bəlkə bu yasaqlanmaların nədəni burda yaşayanların türkcəni mənimsəmədikləri dir. yasaqlanmaları qaldırmağa özgəlşmiş dil, özləşməli dir.
No comments:
Post a Comment